VOC-schip

Een VOC-schip kruist zijn weg

Op één van zijn zeereizen kwam Jacob Jacobs de Groot bij Schotland het VOC- schip de "Herstelder" tegen dat op weg was naar de Kaap de Goede Hoop.

Leijdsche Courant 26 sept 1774:

Oorlogsschepen De Valk , de Triton, beide van hun kruistocht op de Oost Indische retourschepen (spiegelretourschip is een scheepstype):
Tevens de tijding dat de VOC-schepen Landskroon (met kapitein Michiel Hamelo in 1773 uit Ceylon vertrokken), De Zilveren Leeuw (met kapitein Marten Hakker in 1773 uit Batavia vertrokken) en de Jonge Hellingman op de hoogte van Lesard (vermoedelijk Cape Lizard aan Het Engels Kanaal) genaderd waren.
Verder De Landskroon en De Zilveren Leeuw inmiddels op de rede van Texel aangekomen.

Jacob Jacobs de Groot van Croisic te Moldau (Merdau? = Merdø) aangekomen, heeft op 5 aug 1774 op 20 zeemijl ten Oosten van de Orkney eilanden (59º NB, OZO, 20 mijl van Hitland) in goede staat gepreid (gespot/aangesproken) het VOC-schip "De Herstelder", met kapitein Jan Petri, varend voor de Kamer Delft naar de Kaap de Goede Hoop bestemd.

In het begin van de maand Augustus zou van St. Eustachius vertrekken Cornelis Evers, herwaarts.

Bron: Delpher.nl

Le Croisic ligt net onder Bretagne (Frankrijk) waar zout werd uitgevoerd. Moldau (Mardouw? = Merdø in Zweden bij Arendal).

"Gepreid" betekent gepraaid (een schip p(r)aaien = de bemanning van een ander schip aanspreken; Engels: "parley").

Bron: Praaien komt van prejen (vèrspreken) Het zich met een ander schip in verbinding stellen door aanroepen (geluidsinstallatie, praai-installatie), seinen, of marifoon. Vroeger maakte men gebruik van een roeper, spreektrompet of spraakroer (megafoon).

Le Croisic onder Bretagne (Fr)

VOC-gegevens:

Schip "De Herstelder"

Scheepstype	fregatschip
Bouw	op een werf in China, aangekocht door de Kamer van Delft
Gebruik	in gebruik bij de VOC vanaf 1772 tot 1783 (vergaan, Indië)
Lengte	125 voet
Laadvermogen	300 last (600 ton)
Bemanning	201 koppen

In 1772 vervangt de 'Herstelder' de verongelukte 'Rijnsburgh'. Het schip was aangekocht in Macao.
In 1783 is de 'Herstelder' vergaan in Indië.

Reisgegevens 1774-1775:
- Vertrokken op 26/07/1774 van Goeree.
- 05/08/1774 bij Schotland, op 59ºNB.
- Aankomst Kaap de Goede Hoop op 10 dec 1774 (137 dagen na vertrek)
- Vertrek van de Kaap op 21 januari 1775 (42 dagen na aankomst op de Kaap)
- 05-05-1775 vertrokken uit Ceylon
- Aankomst in Batavia op 4 nov 1775 (287 dagen na vertrek van de Kaap, 466 dagen na vertrek uit Nederland)

Bronnen:
- VOC- site
- Openarchief
- Huijgens

Ontmoeting op zee 5 aug 1774: 59º NB, 20 mijl t. O. van Hitland (Orkney eilanden), vaarrichting OZO

Opmerking: In 1774 was er geen oorlog en toch maakte de Herstelder een omweg via Schotland.

Wat er zich in 1774 precies afspeelde weet men niet. Mogelijk waren er al spanningen met Engeland. Engeland had toen al problemen in hun kolonies in Noord-Amerika (wat leidde tot de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog 1775-1783). Engeland vond het niet leuk dat Nederland wapens aan de rebellen in Noord-Amerika leverde. Dat leidde uiteindelijk tot de Vierde Engelse Oorlog 1780-1784.

VOC-schepen die in 1774 van Nederland vertrokken

In 1774 vertrokken in totaal 32 VOC-schepen naar de Kaap (met eindbestemming Batavia: 31, Ceylon: 1).

Van de kamer Delft vertrokken 3 schepen van Goeree naar Batavia: De Pauw (vertrok 11 mei 1774), de Herstelder (vertrok 26 juli) en de Delfshaven (vertrok 27 sept).

Opm: "The DELFSHAVEN called (?) at Duins (een ankerplaats tussen de zuidelijke landtong van het Theems-estuarium en het Nauw van Calais: Downs), where 6 seafarers (zeevarenden) were pressed (?) by the English".

Maar het VOC-schip 't Loo, voer in 1774 wel door het Nauw van Calais ...

Een reisverhaal met een VOC-schip 't Loo (kamer Amsterdam), dat eveneens in 1774 naar Indië vertrok, maar wel via het Nauw van Calais voer:

De website >>

Auteur en VOC-onderkoopman Sweerts de Landas (geb. te Surat (India) op 26.1.1756, overl. Batavia 23.12.1775), voer met een jacht van Amsterdam naar Texel om verder te varen met het VOC-schip 't Loo:

"Rond vier uur 's middags arriveerde men op de rede van Texel. Men begroette het schip 't Loo en salueerden voor de oorlogsschepen. Aangekomen in het Nieuwe Diep (bij Den Helder) kwam commandeur Robijn aan boord en rond vijf uur kwam het jacht aan bij de gewone ligplaats van de Oost-Indische Compagnie."

De heer Sweers en de zoon van de bewindhebber maakten daarna nog een uitstapje naar Den Helder."

Texel

Vrijdag ariveerden de VOC-schepen de "Zilveren Leeuw" en de "Landskroon" in Texel. Het schip de Zilveren Leeuw kwam terug uit Bengalen, de Landskroon kwam uit Ceylon.

Vertrek schip Het Loo

Pas maandag 26 sept vertrokken met het schip Het Loo vanwege mist. Wind ZO. Het schip 't Loo vertrok alleen.
Aan boord van het 1150 ton metende schip bevonden zich bij vertrek uit Texel 353 personen, t.w. 268 zeelieden, 71 militairen en 14 handwerkslieden. Schipper was Gerrit Berg. Op 15 september waren er al drie schepen op 't Loo vooruit gegaan, t.w. de Indiaan, de Jonge Lieve en de Ridderkerk.

"Toen wij vertrokken lagen nog in Texel de schepen de Patriot voor Batavia, Overhout en de Aschat.

Dinsdag den 27ste passeerde wij de Hoofden (Nauw van Calais), kwamen wij in 't Canaal en zagen Dover en ten Westen van ons, liggende op deze hoogte zag ik klaar de Engelse en Franse kust".

Opmerking: 53-51º NB= 2º => 2x60 zeemijl. Met 5 knopen [miles/h] is de reisduur minimaal 120/5 = 24 uur.

Donderdag den 29ste, ZW-wind, "praaide" (= sprak aan) een schip dat naar Texel ging.

Den 19 october zien we 't Eijland Madera (33º NB, ten westen van Marokko), en praaijden 't schip "Nieuw Rhoon" in goede Welstand, was den 18 september uijt Zeeland (Rammekens) vertrokken daar Capt. van was de Heer Halfman.

Opmerking: Geen melding over de Canarische eilanden (27 - 28º NB), welke liggen tussen Madeira en de Kaapverdische eilanden

Primo November zien we 't Eijland Insula de Sel & Buono Vèsta, en Maijo den volgende dag.
Den 2e dito zagen wij de Baaij van Porto Praaijo, gelegen in 't Eijlandt St Jago, op de hoogte van 15 gr. N-Breete, & gingen aldaar ankeren. Wij moesten aan de gouverneur 3 Rds, voor het ankeren betalen.

Het gaat hier om Kaapverdische eilanden Sal, Boa Vista en Maio. De kaapverdische eilanden liggen tussen 14 en 18º NB, ten westen van Senegal en werden vroeger ook wel de zouteilanden genoemd.
Vanaf Madeira: (33-15º) x 60= 1080 mijl in 13-14 etmalen. Dat komt overeen met een snelheid van ruim 3 knopen.

Den 6de arriveerde op Porto Praaijo het Ed. Oost Ind. Schip "de Indiaan", dit schip was een dag of twaalf voor ons vertrokken, schipper J. Raatjes, daar ondercoopman op was de Hr. Binkes

Porto Praaijo is Praia, de hoofdplaats van Kaapverdië op het hoofdeiland. Het eiland Sint Jago is Sao Tiago (Santiago).

Wij lichtten het anker voor Porto Praaijo den 7 dito en begaven dien avond ons op reis, latende het schip "de Indiaan" in de Baaij van Port Praaijo liggen.

De auteur heeft open plekken laten vallen daar waar het gaat om de datum waarop de linie (d.i. de evenaar) werd gepasseerd en het aantal dagen dat men daarover deed. Wellicht is de auteur dit vergeten later aan te vullen of heeft het te maken met het onverwacht verzenden van dit deel van het jounaal.
Vanaf dit punt naar de Kaap gebruikte men een route richting zuiden in de zgn. 'wageweg', een lastig stuk vanwege windstiltegebieden. Dan vervolgde men zuid-west totdat men in de golfstroom kwam voor Zuid-Amerika, waarna men naar oost draaide richting de Kaap.

Het schip 't Loo verbleef van 24 januari tot 3 maart 1775 aan de Kaap de Goede Hoop en arriveerde op 18 juni 1775 voor Batavia.

Tot aan de Kaap de Goede hoop sterven 20 personen. Bij de Kaap gaan 58 personen van boord, maar er komen ook weer 33 personen bij aan boord, voordat het schip de reis richting Batavia voortzet. Tot de aankomst in Batavia sterven nog eens 17 personen, 2 mensen deserteerden, zodat uiteindelijk 289 personen aankomen in Batavia (224 zeelieden, 51 militairen en 14 handwerkslieden).

Oorlogen en kapingen

Het bovenvermeld VOC-schip "De Herstelder" met bestemming Batavia, vertrok van Goeree naar het noorden in plaats van direct naar het zuiden.

Om meerdere redenen wilden schepen niet door het Nauw van Calais varen en maakten daarom de lange omweg via Schotland:

1. Vanwege de beruchte kapers uit Duinkerken

2. Om de Engelse kaperschepen te mijden gedurende de 4 Engels- Hollandse oorlogen:

de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654), tegen het Engelse Gemenebest;
de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665-1667), tegen het Koninkrijk Engeland;
de Derde Engels-Nederlandse Oorlog (1672-1674), eveneens tegen het Koninkrijk Engeland;
de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1784), tegen het Koninkrijk Groot-Brittannië.

3. De oorlogen tussen Frankrijk en Engeland na de Franse Revolutie (14-07-1789). De Engelsen machthebbers waren als de dood dat de Revolutie over zou slaan naar Engeland: Vrijheid, gelijkheid, broederschap!.

4. De Napoleontische oorlogen 1798 - 1805, toen Holland een Frans Koninkrijk was

De Engelse kaperschepen mochten Hollandse en later ook Franse schepen enteren in tijden van oorlog. Er waren veel Engelse kaperschepen en als ze een Hollands schip kaapten werd dat opgebracht naar Engeland. Daar besliste de Engelse rechtbank of de kaping terecht was, dus een Hollands (en later ook een Frans schip) schip was. Dat moesten de kapers bewijzen. Dat kon o.a. doordat ze alle op het schip aanwezige documenten in beslag namen. Alles wat ze aan documenten vonden, ook brieven, werden bewaard en dat zijn nu de documenten die gedocumenteerd en gedigitaliseerd worden: "De Price Papers". Ze liggen in het museum in Kew. De bemanning (die grotendeels overigens uit niet-Hollanders bestond) werd gevangen genomen en gedetineerd in Engeland in kampen, maar omdat het er zoveel waren eerst ook op afgedankte schepen en later in een kamp dat speciaal daarvoor gebouwd was.

Het schip werd verkocht, evenals de lading en de kapers kregen een deel van de opbrengst. Konden de kapers niet bewijzen dat het een Hollands schip was, dan moest het schip teruggegeven worden aan de eigenaars en een schadevergoeding voor de lading betaald worden.

In tijden van oorlog werden veel Hollandse schepen omgevlagd naar een buitenlandse haven. Bijv. Bremen, ooit de grootste haven van Duitsland.

Kapingen

Nederland en Engeland hebben nogal wat zeeslagen met elkaar uitgevochten. Over en weer werden schepen tot zinken gebracht of veroverd. Scheepsladingen werden, samen met de aanwezige post, tot 'prijs' verklaard. De Engelsen maakten keurige beschrijvingen van de Nederlandse buit en de bemanningen van de gekaapte schepen werden uitvoerig verhoord. De verslagen daarvan werden - samen met honderdduizenden in beslag genomen papieren - eeuwenlang bewaard, aanvankelijk in de donkere kelders en tochtige zolders van de Tower of London en later in The National Archives.

In Sailing Letters Journal worden o.a. de volgende kapingen genoemd:

1745, 2 april: Schip De Vreede

1747, 23 okt: Le Prophète Elie

VOC-schepen die ook om Schotland heen voeren naar Indië:

Het VOC-schio het "Wapen van Amsterdam" verging op 19 september 1667 aan de zuidkust van IJsland, met aan boord diamanten, parels en tin. Het schip was toen op weg van Batavia naar Amsterdam. Een deel van de lading werd destijds geborgen.
Fluitschip Rijnenburg vergaan op een rif bij de Shetlands op 15 maart 1713
Op 19 januari 1725 is de 'Akerendam' voor haar eerste reis naar de Oost uitgevaren vanaf Texel. Daarbij was de veilige route om Schotland gekozen. Het schip raakte tijdens een sneeuwstorm zo ver uit haar koers dat zij in de nacht van 7 op 8 maart 1725 bij Runde op de westkust van Noorwegen strandde en met man en muis verging. In 1972 is het schip terug gevonden.
Het VOC schip de Adelaar voer ook om Schotland heen en verging in mrt 1728 bij de Hebriden. Lading: Zilveren muntgeld. Bron: VOC
Op 18 september 1751 is het VOC schip de 'Amstelland' gestrand bij het eiland Sylt (Jutland). Lading: Zilveren muntgeld. Bron: VOC.
Op 2 november 1786 aan de grond gelopen bij Crookhaven in Ierland. De lading is overgenomen door de uitgaande 'Merenberg' , de ex-'Eikenwoud', die in maart 1787 van Texel was vertrokken. De gestrande 'Merenberg' is in 1787 gesloopt.